Kapaciteti i instaluar nga burimet e ripërtëritshme të energjisë (BRE) vitin e kaluar për herë të parë ishte mbi 50 për qind, duke përfshirë hidrocentralet e mëdha. Nga kapaciteti i instaluar, 55.72 për qind i takon BRE-ve, termocentralet përbëjnë 34.65 për qind dhe termocentralet e kogjenerimit 9.63 për qind, theksoi kryetari i KRRE-së Marko Bislimoski.
Thekson se me Ligjin e ri për energjetikë edhe më shumë rritet pavarësia e Komisionit Rregullator për Energjinë, Shërbimet e Ujit dhe Shërbimet Komunale të Menaxhimit të Mbeturinave (KRRE).
Bislimoski, së bashku me ministren e Energjetikës, Minierave dhe Lëndëve të Para Minerale, Sanja Bozhinovska, sot merr pjesë në Samitin e 9-të Ballkanik të Energjetikës në Athinë, ndërsa ai në intervistën për MIA-n të realizuar para vizitës foli për Ligjin e ri të Energjetikës dhe se si do të ndikojë në punën e KRRE-së, për sfidat e kaluara dhe të ardhshme të Komisionit, për hapat që KRRE-së po i ndërmerr për të zvogëluar humbjet e ujit në sistemet e ujit, për ndikimin e politikës së Trampit në energjetikën në tërësi.
Në vazhdim vijon intervista e plotë me kryetarin e KRRE-së Marko Bislimoski.
Me cilat sfida është përballur KRRE-ja gjatë vitit të kaluar?
– Për herë të parë në Maqedoni, kapaciteti i instaluar nga burimet e ripërtëritshme të energjisë (BRE) është mbi 50 për qind, duke përfshirë hidrocentralet e mëdha. Kapaciteti i përgjithshëm i instaluar është 2.984 megavat, ndërsa vetëm në vitin 2024 janë bërë 351 megavat të reja vetëm nga BRE-të, shumica e të cilave janë termocentrale fotovoltaike, megjithëse kishte edhe disa termocentrale me erë. Me këtë, 55.72 për qind e kapacitetit të instaluar i përket BRE-ve, termocentralet përbëjnë 34.65 për qind, termocentralet e kogjenerimit 9.63 për qind. Aktualisht, termocentralet fotovoltaike janë 28.4 për qind e kapacitetit të instaluar në vend, hidrocentralet janë 24.13 për qind dhe llojet e tjera të BRE-ve siç janë termocentralet me erë janë 3.19 për qind.
Është karakteristike që në vitin 2024 prodhimi vendor i energjisë elektrike është 6,129 gigavat orë dhe është 6.47 për qind më i ulët se në vitin 2023, ndërsa krahasuar me vitin 2022 është më i lartë për 8.79 për qind. Konsumi i brendshëm është i kënaqshëm me 89 për qind dhe importet e energjisë elektrike janë 11 për qind. Rritja më e madhe e prodhimit të energjisë elektrike në vitin 2024 krahasuar me një vit më parë ishte në fotovoltaikë me 186 për qind dhe u prodhuan 853 gigavat orë. Në prodhimin e përgjithshëm në vitin 2024, BRRE-të përbëjnë 41 për qind dhe impiantet tjera 59 për qind.
Në vitin 2024, tregu i energjisë elektrike funksionon në mënyrë mjaft dinamike. Ne kemi 21 furnizues aktivë, që është një numër jashtëzakonisht i mirë në krahasim me rajonin. Kështu, vetë tregu është mjaft konkurrues. Fakti që Bursa Elektrike e Maqedonisë është shkëmbimi i vetëm në rajon ku një pjesëmarrës i tregut nuk është i detyruar të marrë pjesë në bursë, por e gjithë kjo bazohet në vullnetin e lirë të pjesëmarrësve të tregut. Pothuajse 1.000 gigavat orë tregtohen përmes Bursës së Maqedonisë, që është numër për respekt.
Në vitin 2024, ashtu si në vitin 2023, ka stabilizim të çmimeve të gazit dhe ato janë shumë më të ulëta se në vitin 2022 dhe mesatarisht variojnë nga 45 deri në 80 euro për megavat orë. Këtë trend e kemi edhe në vitin 2025. Në varësi të periudhës, çmimet variojnë nga 30 deri në 55 euro për megavat orë. Ajo që është veçanërisht e rëndësishme është se ne kemi disa furnizues aktivë të gazit natyror. Tregu po zgjohet – ne kemi gjashtë furnizues aktivë të gazit natyror që u shesin konsumatorëve në vend. Besoj se ky treg do të zhvillohet gjithnjë e më shumë.
Në fushën e energjisë termike, gjëja më interesante është se ngrohtorja “Shkup Veri” ka pronar të ri, që është kompania “Enerxhi Ekolink”, e cila ka marrë licencat e duhura për prodhimin e energjisë termike dhe për furnizim me energji termike. Ata janë të angazhuar dhe punojnë për të tërhequr konsumatorë të rinj të cilët mendoj se do të relaksojnë situatën në aspektin e gazit natyror.
Në tregun e naftës dhe derivateve të naftës kemi stabilizim të çmimeve dhe nuk ka kërcime dhe rënie të mëdha. Kjo do të thotë se kemi pasur një vit normal dhe tani në vitin 2025 ka një rënie më serioze të çmimeve të derivateve të naftës.
Cila do të jetë sfida kryesore për KRRE-në në vitin 2025?
Sipas mendimit tim, sfida kryesore në vitin 2025 do të jetë funksionimi i qëndrueshëm i sistemit elektroenergjetik. Në Maqedoni, u ndërtuan shumë fotovoltaikë dhe shumë BRE, gjë që është gjithashtu e mirë për përshëndetje, por nga pikëpamja e funksionimit të sistemit, termocentralet fotovoltaike dhe të erës janë të paparashikueshme në prodhimin e tyre dhe për këtë arsye operatori i sistemit të transmetimit elektrik – MEPSO duhet të bëjë përpjekje shtesë në drejtim të funksionimit të sistemit. Kjo nuk është tipike vetëm për Maqedoninë, por është tipike për të gjithë Evropën. Në fundjavën e Pashkëve, patëm një situatë kur u përputhën Pashkët Katolike dhe ato Ortodokse dhe shoqata e operatorëve evropianë të sistemit të transmetimit ENCO-I (ENTSO-E) udhëzoi të gjithë operatorët e transmetimit në Evropë, duke përfshirë atë maqedonas, të ndërmarrin të gjitha masat e nevojshme në mënyrë që të mos ketë prishje në sistem dhe të jetë i balancuar. Në Maqedoni, u ndërmorën masa të caktuara dhe aty ku duhej, u fikën fotovoltaikë të caktuar për të pasur një funksionim adekuat dhe të qëndrueshëm të sistemit
Maqedonia në dy ose tre vitet e fundit është karakterizuar nga një rënie e konsumit të energjisë elektrike. Një nga arsyet për këtë është se shumë nga kompanitë kanë investuar në përmirësimin e efikasitetit energjetik, ndërsa shumë nga kompanitë kanë instaluar edhe fotovoltaikët e tyre në çati. Kjo do të jetë një sfidë shtesë për operatorin e sistemit të transmetimit dhe operatorin e sistemit të shpërndarjes, por ky është realiteti.
Besoj se në ditët e ardhshme KRRE-ja do të miratojë rregullat e rrjetit për shpërndarjen e energjisë elektrike që do të thjeshtojnë instalimin e sistemeve të baterive në termocentralet fotovoltaike që janë bërë. Në afat të shkurtër për të drejtuar sistemin duhet të mundësojmë instalimin e sistemeve të tilla të baterive. Më të mirat për balancimin e sistemit janë hidrocentralet dhe termocentralet e gazit, por ne kemi nevojë për një funksionim të qëndrueshëm të sistemit menjëherë dhe sot. Prandaj, ne do të mundësojmë thjeshtimin e procedurave për instalimin e sistemeve të baterive. Duke vepruar kështu, ne nuk do të lejojmë që investitorët të udhëhiqen nga interesat e tyre tregtare, por gjithashtu do të japim udhëzime të caktuara dhe një detyrim që të mund të ofrojnë këto sisteme të baterive dhe energjinë elektrike të ruajtur në to dhe për të balancuar sistemin. Disa vende evropiane tashmë po e bëjnë këtë. Si proces, ne do ta zhvillojmë këtë me kujdes dhe do të respektojmë gjithashtu interesin tregtar të investitorëve, por gjithashtu do t’u japim atyre detyra të caktuara që do të duhet t’ii kryejnë për të lehtësuar sistemin.
Një sistem i qëndrueshëm, i sigurt dhe i ekuilibruar i energjisë elektrike është gjithashtu në interes të vetë investitorëve. Për Pashkët, sistemi ynë i transmetimit ishte në komunikim me atë grek, i cili njoftoi që në shkurt se një prishje e sistemit të tyre ishte e mundur, por ata gjithashtu ndërmorën masa, ndërsa edhe ne ndërmarrim masa që nënkuptojnë se çdo termocentral fotovoltaik që instalon bateri duhet të ketë aftësinë për t’u operuar në distancë si nga operatori i sistemit të shpërndarjes ashtu edhe nga operatori i sistemit të transmetimit. Duhet të instalohen pajisje të përshtatshme të telekomunikimit që do të marrin një porosi sikur të funksionojë kryesisht nga operatori i sistemit të transmetimit.
Çfarë bën KRRE-ja për të zvogëluar humbjet e ujit në sistemet hidraulike?
– Në vitin 2024, kemi rritje tjetër prej një për qind të humbjeve të ujit nga 63 për qind në 64 për qind. Është një çështje urgjente dhe për këtë arsye duhet të ndryshohet mënyra e funksionimit të ndërmarrkeve publike ujësjellëse. Propozojmë që KRRE-ja të marrë përsipër plotësisht detyrimin për vendosjen e çmimeve për shërbimet e ujit me qëllim që në përputhje me metodologjitë tona të largojmë politikën nga gjithë kjo histori. Me ligjin ekzistues, është e zakonshme që KRRE-ja të përcaktojë çmimin minimal dhe maksimal, e më pas këshillat e komunave të përcaktojnë çmimin përfundimtar me të cilin do të paguhet uji nga përdoruesit. Më së shpeshti ato caktohen për çmimin minimal.
Ndërmarrjet në vitin 2022 dhe një pjesë nga viti 2023 u përballën me kosto të mëdha për energjinë elektrike të konsumuar dhe kështu siç është ngritur sistemi ne nuk mund të ndikojmë përmes faktorëve të korrigjimit të atyre shpenzimeve që realishzt nuk mund t’i parashikonim në mënyrë që t’i kompensojmë më tutje. Pikërisht për këtë arsye propozojmë që KRRE-ja të marrë përsipër detyrimin, siç bëjmë në fushën e energjisë elektrike, gazit natyror dhe ngrohjes – për të përcaktuar çmimin. Ne jemi në komunikim me Shoqatën e ndërmarrjeve komunale ADKOM dhe me BNJVL dhe besoj se do të kemi sukses në këtë. Me këtë më në fund do t’i jepet hapësirë ndërmarrjeve ujësjellëse komunale që të operojnë ekskluzivisht sipas parametrave ekonomikë. Atyre duhet t’u jepet mundësia për të optimizuar punën e tyre dhe për të rritur efikasitetin e tyre.
Ne nuk do të lejojmë të kërkohet vazhdimisht rritje e çmimeve, kjo mund të jetë deri në një masë të caktuar, por gjithashtu do të kërkojmë të përmirësojmë efikasitetin e ndërmarrjeve ujësjellëse ku humbjet janë problem serioz. Me investimin në infrastrukturën ujore, e cila në vend është shumë e vjetër dhe duhet të ndryshohet për të zvogëluar humbjet dhe për të përmirësuar cilësinë e ujit duke përfshirë materiale të reja më të përshtatshme, jam i sigurt se do të lejojë që ndërmarrjet ujësjellëse të qëndrojnë në këmbë të shëndetshme dhe të fillojnë të stabilizojnë situatën te ata. Me atë që do të zvogëlohen humbjet, do të fillojnë të rriten të ardhurat e ndërmarrjeve ujësjellëse, meqë është fakti se ato po përballen edhe me një ulje të konsumit të ujit për shkak të faktit se në pjesë të caktuara të vendit numri i banorëve është ulur dhe nuk ka konsum të vazhdueshëm. Besoj se në periudhën e ardhshme do të mund t’i stabilizojmë edhe ato.
Çfarë do të thotë ligji i ri i energjetikës për punën e KRRE-së?
– Me Ligjin e ri të Energjetikës rritet edhe më shumë pavarësia e KRRE-së. Në të është implementuar legjislacioni evropian, respektivisht pakoja e katërt për energjinë elektrike dhe mjedisin jetësor.
Me zgjidhjen e re ligjore ndryshon koncepti i zgjedhjes së anëtarëve të KRRE-së. Më parë, Qeveria shpallte konkurs, më pas formohej komisioni i ekspertëve që përcaktonte listë të kandidatëve e më pas i propozonte në Kuvend. Tani edhe me kërkesë të Bashkësisë Energjetike, Kuvendi do të publikojë shpalljen, e pastaj intervistat do të bëhen nga Komisioni për zgjedhje dhe emërime, diçka e ngjashme me atë që bënë për KSHPK-në.
Në pjesën tjetër, ne kemi rritur kompetencat në drejtim të bashkëpunimit rajonal dhe lidhjes me tregjet. Na jepet e drejta të nënshkruajmë marrëveshje me rregullatorët fqinjë për të lidhur tregjet e energjisë elektrike, si dhe disa çështje brenda Bordit të Organeve Rregullatore të Bashkësisë Energjetike. Në atë pjesë, në tërësi është respektuar tërësisht legjislacioni evropian dhe, në pjesën më të madhe, ligji i ri është implementuar plotësisht nga legjislacioni evropian.
Si ndikon politika e presidentit amerikan Donald Tramp në energjetikë në tërësi ?
– Për momentin po shohim ndikimin afatshkurtër. Kemi mpasur vendime me të cilat binte çmimi i naftës dhe ne ulëm çmimet e derivateve të naftës për rreth gjashtë denarë në 10 ditët e fundit. Deklaratat e Trampit në lidhje me vendosjen e tarifave me BE-në dhe Kinën bënë që çmimet e derivateve të naftës dhe dollarit të binin, e më pas tha se nuk do t’i vendosë. Është specifike që gjithçka shkon lart – poshtë dhe këtë javë konkretisht shkon lart. Dollari ra në 53 denarë, dhe tani po shkon deri në 54 denarë. Kjo ka ndikim afatshkurtër në çmimin e derivateve të naftës dhe, pjesërisht, në gazin natyror, i cili ka rënë në kuadër të pritshmërisë.
Në planin afatgjatë, paralajmërimi se SHBA-ja do të kthehen në shfrytëzim më të madh të thëngjillit do të ketë një ndikim në energjetikën. Do të ketë investime më të mëdha dhe, si rezultat, pres që të ketë ulje të caktuar të çmimeve të energjisë elektrike në periudhën afatmesme në bursat e energjisë elektrike, sepse ka rezerva të mëdha thëngjilli në SHBA dhe janë për rreth 400 vjet. Pres të vendosin pajisje që do të plotësojnë të gjitha kriteret për mbrojtjen e mjedisit jetësor.
Pas një periudhe kur termocentralet u mbyllën, do të shohim se si kjo do të ndikojë tani në Evropë dhe nëse ata do të zgjidhin të hapin termocentrale tashmë të mbyllura. Unë nuk besoj se kjo do të ndodhë, sepse Evropa është thellësisht e përfshirë në tranzicionin energjetik dhe zvogëlimin e varësisë së saj energjetike. Kudo që të jetë e mundur ata duan të shtypin gazin natyror dhe ta zgjidhin atë me burime të ripërtërishme të energjisë.
A do të kishte ndikim fundi përfundimtar i luftës në Ukrainë në çmimin e gazit natyror?
– Pres që do të shkaktojë ulje të çmimit të gazit natyror sepse krahu i gazsjellësit që kalon përmes Ukrainës tani është mbyllur për pjesën tjetër të Evropës. Unë besoj se kur të bëhet marrëveshja për t’i dhënë fund luftës, do të flasim edhe për pjesën energjetike dhe se ndoshta gazsjellësi do të rihapet për disa pjesë të Evropës ku është më logjike dhe më afër që të ketë gaz rus. Kur në fillim të këtij viti u mbyll gazsjellësi ukrainas, kishte rritje të caktuar të çmimit të gazit natyror, por jo në mënyrë dramatike. Dimri i ftohtë ka pasur më shumë ndikim në rritjen e çmimeve të gazit në vendet evropiane.