Shkup, 19 tetor – Pa dyshim në cilën detyrë ka qenë gati gjatë tri dekadave, Rizvan Sulejmani që në vitet e 90-ta ka qenë pjesë e nismave për integrim më të shpejtë euroatlantik të vendit. Edhe si deputet, edhe si ministër për vetqeverisje lokale, edhe si pjesë e nismave joqeveritare, Sulejmani gjithnjë ka ngritur zërin për përfitimet që integrimet euroatlantike sjellin për Maqedoninë e Veriut. Një gjë të tiillë e bën tani edhe si profesor universitar. Në intervistën eksluzive për Agjencinë e Lajmeve Zhurnal, në kuadër të projektit “Mos besoni në dezinformata, ne jemi NATO”, Sulejmani flet për rreziqet nga të cilat shpëtoi vendi ynë me anëtarësimin në NATO, por njëkohësisht edhe për kontributin që duhet të japim si shtet në kuadër të Aleancës Veri-Atlantike.
Zhurnal: Z. Sulejmani, ju jeni një nga iniciatorët e disa nismave euroatlantike në vendin tonë. A keni menduar atëherë se një ditë do të bëhemi anëtar fuqiplotë në NATO, keni menduar se do të bëhemi më herët, ose ndoshta edhe keni humbur besimin në ndonjë moment se do të ndodhë anëtarësimi?
Rizvan Sulejmani: Sigurisht se entuziazmi dhe dëshira për të qenë anëtar i një mbrojtje kolektive dhe një organizate siç është NATO ka dominuar në shikimin dhe mendimin tim racional për nevojat e Maqedonisë dhe rajonit në tërësi, sepse ëshhtë shumë vështirë të parashihet dhe të paramendohet paqja në rajon në ndërtimin e sistemeve paralele, apo konkuruese të mbrojtjes. Kur e kemi parasysh se i gjithë regjioni është në ndarje asimetrike mes shteteve me madhësi territoriale, ekonomike dhe ushtarake të ndryshme, që e vë në rrezik serioz, aq më tepër kur ka çështje të hapura edhe territoriale, edhe etnike, edhe kulturore. Dhe e vetmja mënyrë për të vendosur një paqe më të përhershme dhe më të qëndrueshme në Ballkan, ka qenë ky sistemi kolektiv i mbrojtjes siç është NATO. Ky ka qenë shkaku që unë kam qenë i angazhuar një kohë të gjatë, prej themelimit të Këshillit Veri-atlantik, që Maqedonia, por edhe regjioni të bëhen anëtare të NATO-s, si mundësi për evitimin e gjitha këtyre rreziqeve të mundshme në Ballkan, kur emi parasysh historikun e këtij regjioni.
Në këtë rrugëtim sigurisht se ka pasur batica dhe zbatica, ngritje dhe rënie, ka pasur momente optimiste, ka pasur momente dëshpërimi. Aq më tepër kjo ka ndodhur në rastin e Maqedonisë, kur kemi të ditur historikun e këtij rrugëtimi. Kemi 2008-ën (Samiti i Bukureshtit v.j.) që ishte një dëshpërim dhe na duheshte kohë që definitivisht të bëhemi anëtar në NATO. Ne, fatmirësisht në këto lëvizje të mëdha gjeopolitike, në një tronditje serioze të gjeopolitikës, është mirë që Maqedonia veçmë e ka anën e definuar se në cilën anë është edhe pse kontesti ka ndryshuar shuë prej kohës kur kemi filluar me këtë ide, saqë sot është koha që t’i bëhet investigim kritike edhe vetë funksionimit të kësaj organizate se si do të ballafaqohet me krizat që na presin tash dhe në të ardhmen.
Zhurnal: Si do të ishte gjendja sot në vendin tonë po të mos ishim anëtarë të NATO-s, duke i pasur parasysh gjitha këto konflikte në nivel kontinental dhe botëror?
Rizvan Sulejmani: Sigurisht se niveli i rrezikshmërisë do të kish qenë shumë më i lartë, aq më tepër kur kemi tendenca hegjemoniste nga shumë qendra edhe rajonale por edhe tej rajonale, për të pasur një dominim, një influencë qoftë politike, e pse jo edhe ushtarake dhe ekonomike. Dhe vetë të qenurit anëtar në NATO është një barrierë, një parandalim serioz për të gjitha ato pretendime për të cilat as opinioni publik nuk është i përgatitur sa duhet, as edhe angazhimi ynë 30 vjeçar nuk ka qenë në atë drejtim, duke pasur parasysh se gjithë orientimi ynë si shtet dhe në regjion ka qenë integrimi euroatlantik, siç është integrimi në NATO dhe në Uniononin Evropian. Dhe një kthesë e menjëhershme, në drejtimet alternative tani të mundshme nuk do të kish qenë e shëndetshme dhe pothuajse e pamenaxhueshme. Vetë të qenurit anëtar në NATO është një preventivë serioze, por kjo nuk do të thotë se neve duhet ta pranojmë këtë statsu quo për momentin dhe në mënyrë pasive t’i ndjekim lëvizjet e reja gjeopolitike. Edhe më tutje duhet të jemi vigjilent për realitetet e reja që krijohen në botë dhe të mundohemi ta definojmë sa është më mirë e mundshme pozicionin tonë vis-a-vi gjeografisë tonë dhe historisë tonë. Gjeografia dhe historia janë çështje që nuk mund të ndryshojnë, por mund të interpretohen dhe adaptohen për rrethana të reja. Rrethanat e reja janë se kemi një ngritje serioze të Lindjes së Largët, e cila permanent bën presion kah Lindja e Mesme dhe Lindja e Afërme, e cila në forma të ndryshme depërton dhe penetron në këto vise qoftë nëpërmjet kulturës, qoftë nëpërmjet religjionit, qoftë nëpërmjet mënyrave të ndryshme, formave të ndryshme të cilat ndonjëherë janë të rrezikshme. Kjo situatë na bën neve vigjilent dhe të vetëdijshëm se këto procese nuk ndalen, por ato vetëm mund të rriten. Këtë, për momentin e shohim në mënyrë më direkte, më eksplicite përmes migracionit, ku permanent popullata jonë lëviz drejt Perëndimit, kurse ky vend nuk do të mbetet bosh, do të zëvendësohet me ndonjë tjetër popullatë. Sa jemi të gatshëm ne si popullatë, si regjion të pajtohemi me një realitet të ri që do të krijohet, që më vonë mund të ketë pasoja sinxhirore edhe politike edhe gjeopolitike. Kështu që tash ne duhet të jemi shumë më të kujdes’shëm dhe duhet të mundohemi që këto realitete tona t’i prezentojmë në forume më të mëdhaja, ku sillen vendime gjeo-politiike dhe strategjike afatgjate. Sepse edhe në atë forum, siç është NATO, dihet se fjalën kryesore e kanë forcat kryesore botërore. Mirëpo nuk do të thotë se idetë kryesore rrjedhin vetëm nëpërmjet fuqive më të mëdha, ide të mëdha mund të vijnë edhe nëpërmjet fuqive të vogla. Duhet të ndërtojmë shkathtësisë se si edhe idetë edhe mendimet e shteteve të vogla, që nuk janë kontribuese të drejtpërdrejta në ngritjen e NATO-s si strukturë ushtarake, por mund të jenë shumë domethënëse në hapjen e vizionit të NATO-s, sepse ne më së shumti dhe më drejpërdrejt i ndjejmë këto lëvizje gjeopolitike edhe për shkak të historisë, edhe për shkak se ne jemi regjion ku gërshetohen tre civilizime, tre religjione. Përvoja jonë e menaxhimit me këto është e rëndësisë jetike, për dallim, për shembull, prej shteteve që janë fuqi të mëdha ekonomike e ushtarake por nuk e kanë këtë përvojë dhe nuk mund t’i kuptojnë ndonjëherë këto fenomene si duhet. Ne nuk mund të participojmë me shumë ushtri, me shumë teknologji, por mund të participojmë me përvojat tona të menaxhimit dhe sqarimit të këtyre fenomeneve.
Zhurnal: Sa mendoni se Maqedonia e Veriut ka kontribuar deri tani në këtë kuptim në të cilin po flisni ju-participim me ide, sepse nuk posedon kapacitete të theksuara ushtarake e ekonomike.
Rizvan Sulejmani: Fatkeqësisht neve as në nivel akademik nuk e kemi debatuar sa duhet rolin e NATO-s dhe Unionit Evropian. I kemi dogmatizuar më tepër se sa i kemi trajtuar në mënyrë racionale dhe komparative. Politika, normalisht është shumë më pragmatike dhe e flet atë që duhet ta flasë, kurse shkenca duhet ta thotë atë çka është. Dallimi mes një politikani dhe një shkencëtari, ose mendimtari të lirë është se politikani e thotë të vërtetën vetëm kur duhet, kurse mendimtari edhe kur duhet edhe kur nuk duhet. Nganjëherë duhet të jetë edhe kritik, në mënyrë që të jetë një lloj këmbane e hershme që dikë do ta zgjojë prej gjumit. Mirëpo kjo gradualisht duhet të bartet edhe në politikë. Nuk mundet një ministër i jonë, qoftë i punëve të jashtme, qoftë i mbrojtjes, të krenohet në Bruksel me armatë të fortë,me teknologji ushtarake, për shërbime sekrete perfekte… Por ama mundet të bartë përvojën e një shteti të fragmentuar multietnik, multikulturor, multireligjioz që imponohet dhe bëhet imperativ i kohës në të cilën jeton veçanërisht Evropa, dhe do të vazhdon të jetojë Evropa, e për të cilat duhet seriozisht të debatohet dhe të bëhet një strategji adekuate për rrethana të reja.
Ngjarjet e fundit, duke filluar prej Afganistanit, Ukrainës dhe kjo që ndodh në Lindjen e Mesme, janë indikatorë seriozë se neve duhet të jemi vigjilent. Se ideja e një force të gjithëfuqishme, të gjithëpranishme, gradualisht e humbë peshën e saj specifike. Në çdo moment mund të befasoheni prej fuqive që jnë shumë irelevante, por që mund të krijojnë dëme jashtëzakonisht të mëdha dhe mund të ndikojnë edhe në lëvizjet gjeopolitike me pasoja afatgjate dhe afatmesme. Nuk mund të befasohemi neve se çka na ndodhi me Ukrainën, nuk mund të befasohemi se çka ndodhi me Afganistanin, nuk mund të befasohemi se çka ndodhi me Izraelin… Nëse do të kishim ndjekur disa parametra demografikë, social, ekonomik, por edhe gjeopolitik, do të ishim qenë shumë më të përgatitur përpara këtyre sfidave. E nuk do të thotë se nesër edhe këtu nuk mund të ndodhë diçka edhe pse duket se çdo gjë është në rregull, se jemi në NATO, se jemi pranë hapjes së negociatave me Unionin Evropian, se për momentin ka një paqë, ka një qetësi… Dhe përnjëherë, një ditë në ndonjë mëngjes të bukur zgjohemi dhe themi se çka na ndodhi? Ne një përvojë të tillë e kemi. Ndodhi 2001-shi dhe kemi ish kryeministrin i cili sot e kësaj dite thotë se çka ndodhi në 2001-shin, kush na sulmoi dhe ende se kemi të qartë se çka ndodhi në 2001-shin. Na ndodhi Kosova, ndodhi Veriu dhe prapë nuk e dimë se çka ndodhi. Këto janë çështje të cilat në krijimin e strategjive duhet të kihen parasysh. Por këto çështje nuk mund t’i din as Gjermania, as Amerika, as Anglia, më mirë se ne që i dimë, sepse ne jemi në vorbullin e këtyre ndryshimeve, ne jemi në këto vende ku takohen këto civilizime.
Zhurnal: Domethënë vlerësoni se ne duhet të alarmojmë, kurse fuqitë e mëdha të kërkojnë zgjidhje.
Rizvan Sulejmani: Gjithsesi, ajo është detyra jonë. Ky ëhstë roli jonë. Ne duhet të nuhasim, të alarmojmë dhe të mundohemi kjo të jetë përparësi komparative në kontributin e përbashkët në një organizate të mbrojtjes dhe sigurisë siç është NATO. Mandej, mjeshtëria dhe bukuria e NATO-s është të formohet një unitet komplementar, ku edhe i madhi edhe i vogli, edhe i fuqishme edhe i dobëti do të ketë rolin e vet kontribuues. Njëri me teknologji, tjetri me ushtri, ai tjetri me strategji dhe dikush tjetër me një formë tjetër të funksionimit, apo të ndjenjës së situatave kur kemi fërkime që në shikim të parë duken të parëndësishme, por që mund të kenë pasoja shumë të mëdha.
Zhurnal: Anëtarësimi në NATO paraqet finalizim të një ëndërre të qytetarëve të Maqedonisë, tani mbetet anëtarësimi në Bashkimin Evropian. Sa mendoni se anëtarësimi dhe funksionimi në kuadër të NATO-s na mundëson që më lehtë dhe më shpejtë të anëtarësohemi në BE?
Rizvan Sulejmani: Pikësëpari këto gjëra nuk duhet t’i lidhim me ëndërra, por me fakte. Gjykimet dhe zgjedhjet janë racionale, me analiza komparative, deduktive, me metodoligji të ndryshme, që ne të biem vendime racionalisht të kuptueshme. Unë e di se zgjedhja praktikisht bëhet racionale, kurse vendimi është emocional dhe nganjëherë i ngatërrojmë zgjedhjen me marrjen e vendimit…nuk bëhet përkufizim i mjaftueshëm. Zgjedhja jonë për të qenë anëtar në NATO është zgjedhje racionale, mes alternativave të mundshme. Nuk është emocionale. është iluzion. Mirëpo nuk është rastësisht ajo që thatë pse u vendos një praktikë-anëtarësim në NATO, pastaj në Unionin Evropian? Praktikë jo e shkruar, por ku ka dështuar kemi probleme. Nuk mund të ndodhë desovjetizimi pa NATO-izim. Nuk mund të ndodhë demilloshevizimi i Serbisë pa NATO-izim. Vetëm nëse bëhet desovjetizimi, mund të bëhet evropeizimi. Vetëm nëse bëhet demilloshevizimi, mund të bëhet evropianizimi. Por nuk mund të bëhet desovjetizimi pa NATO-izim. Thjesht: pa shkelë çizmja e ushtarit të NATO-s në territore që janë dominuar prej qendrave tjera të vendosjes, nu mundet të pritet se ato qendra seriozisht do t’i ndryshojnë politikat e tyre, qoftë si politika, qoftë si politika, qoftë si orientime strategjike, qoftë si orientime ekonomike. Prandaj ne sot kemi problem në regjion sepse bëmë gabimin strategjik, e hoqëm kushtin, jo të shkruar – NATOizim-integrim. E lejuam Serbinë të mos jetë anëtare e NATO-s, por të pranohet në Unionin Evropian. Dhe sot kemi problem. Serbia harxhon mbi një miliardë euro për ushtri, kurse gjithë shtetet tjera (të rajonit) nuk i harxhojnë mbi një miliardë euro. Dhe sot është problem të menaxhohet…
Zhurnal: Mund të përmirësohet ky gabim?
Rizvan Sulejmani: Mund të përmirësohet, nëse Serbia bëhet anëtare e NATO-s. As Serbia nuk ka nevojë t’i ndajë nga një miliardë euro se nuk ka kush e sulmon, dhe në vend se ato një miliardë euro t’i investon në armatim, t’i investon në shkollim, zhvillim, arsim… Edhe do të jetë më paqësore edhe më pak do të harxhon… Edhe gjithë ne do harxhojmë më pak për armatim dhe të investojmë shumë më tepër në arsim, në shëndetësi, ta përmirësojmë jetën e njerëzve. Për shkak të këtij realiteti, gjithë ne tjerët duhet të harxhojmë shumë më tepër, edhe vetë Serbia duhet të harxhon shumë me tepër dhe më tutje regjioni është i ndjeshëm dhe jostabil. Ky është gabim. Kjo është politikë që nuk e kemi bë ne, por e kanë bë fuqitë më të mëdha. Por ato nuk dëgjuan zërin tonë se sistemi i paqes në Ballkan nuk mund të bëhet kur shtetet komplet asimetrike sipas fuqisë ushtarake, politike ekonomike, nëse nuk jemi të gjithë nën një çadër të mbrojtjes dhe sigruisë. Ai gabim neve na kushton. Por ky nuk është i vetmi gabim. Sigurisht që ka edhe gabime tjera që mund të pasojnë nëse nuk i prandalojmë me kohë. Dhe këtu duhet të jetë roli jonë. Roli jonë duhet të jetë të tëheqim vëmendjen se nuk ka nevojë të harxhojë rajoni aq shumë para dhe për këtë ka vetëm një mënyrë-NATOizimi i Serbisë, paqëzimi dhe evropianizimi i Ballkanit. NATO është instrument, është dëshmuar si instrument që i ka parapri integrimeve evropiane dhe duhet ta luajë atë rol.