“Është më e pakta që mund të bëj si individ – të shpreh qëndrimin tim kundër Rio Tinto, minierës dhe minierave të litiumit.”
Kështu e nis rrëfimin për Radion Evropa e Lirë Snezhana Jurisic nga Bogatic, një qytet i vogël në Macva në Serbinë perëndimore . Më 27 korrik, në Bogatic, ajo mori pjesë në një protestë kundër minierës së litiumit të kompanisë shumëkombëshe Rio Tinto, e cila sipas planeve do të ishte rreth 50 kilometra larg komunës së tyre.
Ndërsa shteti po ringjall projektin Rio Tinto në luginën e lumit Jadar me vendimet e tij në javët e fundit, një sërë protestash mjedisore po organizohen në qytete anembanë Serbisë.
Kam frikë nga hapja e asaj miniere, nga mënyra se si do të shfrytëzohet litiumi”, shton Snezhana Jurisic.
Një pjesë e publikut profesional dhe shoqatave mjedisore prej vitesh theksojnë se nxjerrja e litiumit mund të ketë pasoja negative për mjedisin.
Nga ana tjetër, Rio Tinto, e cila po planifikon një minierë nëntokësore të litiumit, një fabrikë përpunimi dhe depo në Jadr, siguron publikun se projekti është i sigurt.
Sipas njoftimeve të fundit të autoriteteve, të udhëhequra nga Partia Progresive Serbe, miniera do të hapet në vitin 2028 nëse kompania respekton rregullat mjedisore dhe merr lejet e nevojshme.
Ata nuk e përjashtojnë mundësinë që qytetarët të thonë fjalën e tyre për nxjerrjen e litiumit në një referendum.
Ku janë protestat?
Nga Valjeva, përmes Krupanjës, Koceljevës, Ariljes, deri në Negotin, qindra qytetarë janë mbledhur ditët e fundit me mesazhin se “nuk do të ketë mina”.
Përveç Arangelovcit, Shabacit dhe Kralevës, këtë javë janë planifikuar protesta edhe në Ljig, Kosjeriq dhe Mlladenoc.
Aktivisti Ivan Bjelic i tha Radios Evropa e Lirë se protestat ishin “spontane dhe të vetëorganizuara”.
“Papritur gjithçka u ndez,” tha ai.
Kundër projektit “Jadar” janë edhe partitë politike opozitare, por, siç theksohet, nuk janë organizatore të tubimeve protestuese.
Analisti politik Cvijetin Milivojevic kujton se Qeveria e Serbisë ndaloi ndërtimin e minierës së Rio Tintos në fillim të vitit 2022, nën presionin e protestave masive mjedisore.
Prandaj ai i sheh tubimet e reja si një shans për të ndikuar në synimet e qeverisë në lidhje me shfrytëzimin e litiumit.
“Protestat janë pak a shumë spontane. Ata nuk kanë koordinim të ndërsjellë. Unë e shoh si një qasje autoktone, pra nuk ka dorëshkrim të partive politike. Njerëzit që jetojnë në vende që janë vende të mundshme shfrytëzimi kanë të drejtën më të madhe për të protestuar. Ata njerëz janë një rrezik më i madh për këtë qeveri sesa opozita”, shton Milivojevic.
Cilat janë motivet e protestës?
Në Bogatic, i cili ka rreth 5500 banorë, në protestën kundër minierës janë mbledhur rreth 1000 persona.
Snezhana Jurisic thotë se në vendin e saj, me sa kujton, nuk ka pasur ndonjë protestë të madhe.
“Pashë ish mësuesin tim të historisë, miqtë e mi, shokët e mi të klasës. Thjesht pashë që nuk jam vetëm dhe se jemi më shumë. Dhe tani është më e lehtë për mua, më dha shpresë”, shton ajo.
Ajo është e bindur se protestat kanë fuqinë për të ndryshuar synimin e qeverisë për të hapur minierën e litiumit.
“Nuk kam qenë asnjëherë anëtare e ndonjë partie politike dhe as nuk kam motiv për të rrëzuar dikë nga pushteti, por vetëm për të ndalur projektin dhe për të rishqyrtuar gjithçka”, shpjegon ajo.
Kush janë organizatorët e protestës?
Sipas Ivan Bjelic, një aktivist, informacioni për protestat përhapet përmes telefonit dhe përmes rrjeteve sociale.
“Ka të bëjë vetëm me banorët vendas që bëjnë postera, shpërndajnë ftesa proteste në internet,” shton ai.
Bjelic është ndër aktivistët që i shpërndajnë këto postime në profilet e tyre.
“Para se të ndajmë ftesën se ka protestë në një qytet, bëjmë një kontroll”, shpjegon ai.
Ai tregon se nuk ka organizatorë formalë të protestave, por realizimin e tyre e ndihmojnë anëtarë të shoqatave mjedisore lokale apo grupe qytetarësh.
“Ajo që na thonë njerëzit është se protestave i bashkohen edhe persona të partive politike, por me emër e mbiemër, jo parti apo lëvizje. Ky është një reagim civil dhe i tillë duhet të mbetet”, tha ai.