Lufta e pavarësisë së Kroacisë përfundoi pothuajse 30 vjet më parë. Megjithatë, ligjvënësit e vendeve anëtare të BE-së dhe NATO-s menduan se disa çështje që rrjedhin nga konflikti nuk ishin zgjidhur plotësisht.
Të mërkurën, deputetët votuan me shumicë dërrmuese në favor të një legjislacioni të ri të quajtur Ligji i Varrezave, duke zëvendësuar politikën dy dekadashe të vjetër me një sërë rregullash të reja, të cilat tani kërkojnë heqjen e mbishkrimeve dhe pllakave të varrezave të ngritura gjatë konfliktit të viteve 1991-1995, “jo në përputhje me rendin kushtetues”.
Ligji i ri, siç shpjegohet në një deklaratë të lëshuar nga Ministria e Planifikimit Fizik, Ndërtimit dhe Aseteve Shtetërore, ndalon mbishkrimet e bëra gjatë “pushtimit dhe riintegrimit paqësor” dhe përmban “simbole që mund të ofendojnë moralin dhe ndjenjat e qytetarëve”.
Ligji synon veçanërisht gurët e varreve të ndërtuar pas 30 majit 1990 — dita kur ish-Republika Socialiste e Kroacisë përuroi parlamentin e saj të parë shumëpartiak, një hap i parë në rrugën e saj drejt pavarësisë nga pjesa tjetër e Jugosllavisë.
Pakica e saj etnike serbe, e mbështetur nga Beogradi dhe regjimi nacionalist i Slobodan Millosheviqit, gjithnjë e më shumë nuk pajtohej me shtytjen e Presidentit kroat, Franjo Tuxhman për pavarësi.
Serbët etnikë, të cilët në atë kohë ishin pakica më e madhe e Kroacisë dhe përfaqësonin rreth 12.2% të popullsisë sipas regjistrimit të vitit 1991, shpejt shpallën në mënyrë të njëanshme një shtet të shkëputur të Republika Srpska Krajina, ose Republika e Krajinës Serbe, në lindje të vendit.
Deri në prill të vitit 1991, kryengritja e armatosur u përshkallëzua në një luftë të plotë, me forcat e armatosura kroate të sapothemeluara në njërën anë dhe rebelët, paraushtarakët dhe trupat e Ushtrisë Popullore Jugosllave në anën tjetër.
Një seri përleshjesh dhe rrethimesh fillestare shkatërruan qytete si Vukovari në verilindje të Kroacisë dhe çuan në një ngërç të organizuar nga bashkësia ndërkombëtare, të monitoruar nga paqeruajtësit e OKB-së.
Megjithatë, në vitin 1995, Operacionet “Flesh” dhe “Stuhia” të ushtrisë kroate të riorganizuar dhe të riarmatosur, përkatësisht, i dhanë fund luftës duke i shtyrë forcat serbe — dhe shumicën e popullsisë etnike serbe — nga territori i saj.
Tani, ligji i ri planifikon të heqë çdo memorial që lavdëron ose Republika Srpska Krajina ose feston forcat armike, duke përfshirë edhe referimin ndaj Kroacisë, si “tokë serbe”.
Legjislacioni përcakton se çdo qytetar mund të raportojë një gur varri, pllakë ose monument tjetër si potencialisht problematik. Nëse konstatohet se është fajtor, pronarët e parcelave ose të afërmit e të varrosurve do të kenë 30 ditë kohë për të ndryshuar mbishkrimin. Përndryshe, ata do të përballen me një gjobë prej 1,000 deri në 5,000 euro.
Vendimi për atë që mund të jetë në shkelje të ligjit do të merret nga një komision vendor, i përbërë nga pesë anëtarë të pavarur, përfshirë një historian, një historian arti dhe një avokat.
Më herët në prill, Ministri i Ndërtimit, Planifikimit Hapësinor dhe Pronës Shtetërore, Branko Bačić tha se ndryshimet në ligj u nxitën nga fakti se “pas pushtimit të një pjese të Kroacisë gjatë Luftës Atdhetare, disa varre, monumente dhe pllaka përkujtimore mbetën me emra të papërshtatshëm, në kundërshtim me rendin kushtetues dhe ligjor të Republikës së Kroacisë”.
‘Kemi frikë nga ajo që mund t’ju shqetësojë më pas’
Përfaqësuesit e pakicës serbe e kanë kritikuar ashpër legjislacionin e ri, duke argumentuar se ai e ka shndërruar një çështje komunale në një çështje politike.
Ligjvënësi Milorad Pupovac, nga partia SDSS, e kritikoi më parë ligjin, duke thënë se krijon përshtypjen se Kroacia ishte “e mbushur me varreza (nacionaliste serbe), gjë që ai tha se nuk ishte e vërtetë.
“Ka njerëz që shqetësohen nga simbolet që lidhen me ideologjinë dhe idenë ustashe, të cilat mund të gjenden edhe në varreza të caktuara, por edhe jashtë varrezave në monumente, dhe ato ofendojnë ndjenjat e tyre fetare dhe kombëtare”, tha ai në një seancë parlamentare në fund të prillit, duke iu referuar njësive kolaboracioniste naziste kroate nga Lufta e Dytë Botërore dhe gurëve të varreve dhe memorialeve të tjera, të cilat ligji nuk i përfshin.
Ndërsa partia e tij ishte në favor të heqjes së çdo mbetjeje shqetësuese të luftës së viteve 1991-1995, Pupovac shtoi: “Tani kemi frikë nga ajo që mund t’ju shqetësojë më pas”.
Kjo nuk është hera e parë në vitet e fundit që autoritetet kroate janë përpjekur të trajtojnë këtë çështje të ndjeshme.
Në gusht 2024, një gjyqtar në qytetin e Zadarit në bregdetin e Adriatikut gjobiti dy qytetarë kroatë që janë këngëtarë në një grup folklorik venda,s për shkak të referencave ndaj Republika Srpska Krajinës dhe pjesëmarrjes serbe në luftë.
Në arsyetimin e tij, gjykatësi deklaroi se “këngët me këtë përmbajtje shkaktojnë trazira midis qytetarëve, veçanërisht midis qytetarëve që ishin të ekspozuar drejtpërdrejt ndaj vuajtjeve të luftës” dhe “shqetësojnë bashkëjetesën e qytetarëve kroatë të Kroacisë dhe qytetarëve të etnisë serbe”.
Shumica e serbëve etnikë nuk janë kthyer në Kroaci pas Operacionit Stuhia, dhe pakica tani përbën rreth 3.2% të popullsisë së Kroacisë, sipas regjistrimit të vitit 2021. / Euronews.