Shkup, 7 nëntor – Në korridoret e shkollave jo gjithmonë dëgjohet zilja – nganjëherë dëgjohet heshtja e frikës. Pas buzëqeshjeve dhe shakasë nëpër klasa, shpesh fshihet bullingu ose dhuna mes bashkëmoshatarëve, që lë plagët më të thella në shpirtin e fëmijës.
Edhe pse fjala “bullying” prej kohësh është bërë pjesë e fjalorit tonë, pesha e saj e vërtetë ende nuk kuptohet mjaftueshëm seriozisht. Dhuna mes bashkëmoshatarëve nuk është një dukuri e re, por sot, në kohën e grupeve digjitale, rrjeteve sociale dhe mungesës së empatisë, pasojat e saj janë më të rënda se kurrë më parë.
“Nuk i them mamasë dhe babait, do më thonë të mos e marr seriozisht.” Pas kësaj fjale fshihet një nga të vërtetat më të dhimbshme – fëmijët që përjetojnë dhunë nga bashkëmoshatarët zakonisht heshtin. Dhe pikërisht kjo heshtje e bën bullingun formën më të qetë, por më të rrezikshme të dhunës midis fëmijëve.
“Bullingu paraqet dhunë mes bashkëmoshatarëve. Ai përfshin sjellje të dhunshme që përsëriten, shkaktojnë dëm te një person tjetër dhe zakonisht kryhen nga një bashkëmoshatar ose grup bashkëmoshatarësh që nuk kanë marrëdhënie shoqërore me viktimën,” shpjegon Jana Momirovska, edukatore dhe rehabilituese speciale, si dhe këshilltare familjare sistemike.
Pas kësaj përkufizimi “të thatë” qëndron një realitet i ashpër – fëmijë që çdo ditë përballen me dhunë nga moshatarët e tyre.
“Kam një përvojë shumë të gjerë për këtë temë. Kam pasur mundësinë të punoj me mbi 35.000 nxënës në moshë shkollore, veçanërisht me nxënës nga klasa e pestë deri në të nëntën. Në këto punëtori vura re se fëmijët janë shumë të njohur me termin ‘bullying’. Sidomos në mjediset më të zhvilluara, rastet janë të shpeshta, madje të përditshme. Të gjithë fëmijët e dinin çfarë është bullingu dhe e kishin përjetuar atë si viktima, autorë apo dëshmitarë,” tha Momirovska.
Por dhuna mes bashkëmoshatarëve nuk përfundon në oborrin e shkollës. Sot, ajo zhvendoset aty ku fëmijët kalojnë shumicën e kohës – në internet.
Sipas të dhënave të Entit Shtetëror të Statistikave (2023), pothuajse të gjithë të rinjtë nga mosha 15 deri në 24 vjeç – plot 98,8% – përdorin internetin çdo ditë. Nëntë nga dhjetë të rinj e përdorin për rrjete sociale dhe mesazhe të menjëhershme – pikërisht aty ku ndodh numri më i madh i rasteve të cyberbullying-ut.
Raporti kombëtar më i fundit, i mbështetur nga UNFPA (Fondi i Kombeve të Bashkuara për Popullsinë), tregon se dhuna mes bashkëmoshatarëve në Maqedoni ka arritur nivele alarmante – një në dhjetë fëmijë ka deklaruar se rregullisht përjeton bulling në shkollë, ndërsa një në gjashtë ka qenë viktimë e dhunës kibernetike.
Studimi, pjesë e projektit ndërkombëtar Health Behavior in School-aged Children (HBSC), përfshiu nxënës 11-, 13- dhe 15-vjeçarë dhe jep një pasqyrë të qartë të përmasave të problemit.
Rritja në botën online sjell mundësi të pafundme: qasje në njohuri, lidhje, argëtim dhe krijimtari. Por bashkë me to vijnë edhe rreziqe serioze. Dhuna kibernetike dhe gjuha e urrejtjes ndjekin të rinjtë sa herë që lidhen në ndonjë platformë. Ngacmimet, poshtërimet, publikimi i fotografive pa leje, komentet fyese ose memet diskriminuese – janë vetëm disa forma të dhunës online që lënë plagë po aq të thella sa edhe ajo fizike.
Si ta njohim dhe ta parandalojmë bullingun
Bullingu shpesh dallohet nga ndryshimet në sjelljen e fëmijës – tërheqje nga shokët, rënie në mësime, nervozizëm ose shmangie e vendeve e aktiviteteve të caktuara.
“Nuk e thonë, por e tregojnë. Ndryshohet sjellja e fëmijëve që përjetojnë dhunë, si dhe ‘bota e tyre e brendshme’. Ulet vetëbesimi, izolohen nga rrethi social, tërhiqen, frikësohen nga situata që më parë nuk ua zgjonin frikën,” shton Momirovska.
Parandalimi fillon me dëgjim të kujdesshëm dhe mbështetje, ndërtim besimi dhe përcaktim të qartë të kufijve të sjelljes së pranueshme. Prindërit, mësuesit dhe bashkëmoshatarët duhet të inkurajojnë komunikimin e hapur, të mësojnë fëmijët për empati dhe zgjidhje të konflikteve pa dhunë, ndërsa shkollat duhet të zbatojnë programe për mbrojtje dhe parandalim të dhunës mes bashkëmoshatarëve.
Është thelbësore të ndërhyhet me kohë – duke mbështetur viktimat dhe duke punuar me autorët për ta ndërprerë ciklin e dhunës.
“Nuk ndihmojmë nëse qëndrojmë larg situatës, nëse bëjmë sikur nuk shohim. Çdo mosreagim apo mosraportim është pjesëmarrje. Kështu autorët inkurajohen të vazhdojnë, ndërsa edhe dëshmitarët e dhunës mbeten të prekur. Duhet të ndihmojmë, të pyesim, të dëgjojmë dhe të raportojmë. Ndihma ndaj viktimës dhe autorit është po aq e rëndësishme, sepse shpesh edhe autorët kanë qenë vetë viktima dikur,” thekson ajo.
Bullingu lë gjurmë të padukshme, por shumë të thella. Çdo buzëqeshje që fsheh frikë, çdo fëmijë që tërhiqet në vetvete, është një thirrje për veprim. Parandalimi fillon me dëgjim, mirëkuptim dhe mbështetje – në shtëpi, në shkollë dhe online. Është përgjegjësia jonë të mos jemi vetëm vëzhgues, por mbrojtës, të krijojmë një mjedis ku dhuna nuk ka vend dhe fëmijët mund të rriten me siguri e dinjitet.